به گزارش روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، نوزدهمین جلسه از سلسله نشستهای «نقد و اندیشه» با حضور سید حسن حسینی جامعهشناس و استاد دانشگاه تهران، بهرام بیات عضو هیاتعلمی دانشکده دفاع ملی و علیمحمد رجبی کارشناس امنیت فضای سایبری برگزار شد.
- گسست فرهنگی عامل آنومی جامعه
در ابتدای این جلسه حسینی استاد دانشگاه با اشاره به نظریه مارشال مک لوهان مبنی بر اینکه تبدیلشدن جهان به دهکده جهانی اظهار کرد: در حال حاضر ما در جهان تکهتکه یا جزیرهای زندگی میکنیم که صرفنظر از وجود مرزها دهکدههای مشابه در آن وجود دارد که بخشی از آن نیز در مرزهای ملی در حال شکلگیری است.
وی با اشاره به اینکه کشورهای اروپایی عمدتاً از سایر کشورها با فرهنگهای مختلف مهاجر پذیرند اظهار کرد: سیاست داخل کردن و همشکل سازی فرهنگی مهاجرین در جامعه پذیرنده از سیاستهای مهم این کشورها به بشمار میرود در این میان با ورود شبکههای ماهوارهای و توجه مهاجرین به کانالهای کشورهای مبدا، نه تنها سیاستهای هم شکل سازی کشورهای صنعتی غرب ناکام ماند، بلکه مهاجرین و حتی نسلهای سوم آنان به فرهنگ بومی و ابا و اجدادی خود بازگشت کردند.
حسینی ادامه داد: اسلامگرایی مسلمانان در این کشورها نیز ناشی از این نوآوری تکنولوژیکی و رسانهای شبکههای ماهوارهای است.
این استاد دانشگاه درباره اعتراض جلیقه زردها در فرانسه نیز توضیح داد: اعتراض این افراد ابتدا از فضای مجازی آغاز و سپس با پوشیدن لباسهای مخصوص به خیابانها کشیده شد تا جایی رسید که برای کنترل آنها فرانسه مجبور شد تا از پلیس ضدشورش استفاده و معترضان را سرکوب کند.
وی افزود: دامنه اعتراضات جلیقه زردها در فرانسه به سایر شهرهای اروپا نیز گسترش یافت که این متأثر از فضای مجازی است.
حسینی با اشاره به گسست اجتماعی و تاکید بر اینکه معمولاً رفتارهای انحرافی قابل کنترل است که پیشگیرانه باشد گفت: خانواده و نهادهای آموزشی در پیشگیری از جرایم نقش مهمی دارند در این میان نقش رسانهها بسیار مهم است.
این جامعه شناس تاکید کرد: اگر در جامعهای گسست میان الگوهای تربیتی خانوادهها با الگوی رسانههای رسمی به وجود بیاید باید منتظر حالت آنومی (ناهنجاری) باشیم که این بدترین وضعیت برای یک جامعه است. البته فضای مجازی میتواند این شکاف و گسست را ترمیم کند.
حسینی با بیان اینکه متولدین دهه ۷۰ به بعد بیشتر تحت تأثیر فضای مجازی قرار میگیرند گفت: نسلهای قبلی بسیار کمتر از این فضا تأثیر میگیرد به دلیل اینکه شخصیت آنها شکل گرفته است وقتی با این فضا برخورد میکنند قدرت انتخاب دارند اما نوجوان قدرت انتخابش ضعیف است زیرا خانواده و مدرسه نتوانسته به وظایف خود عمل کند.
وی افزود: در جوامعی همچون آلمان و فرانسه نوجوانان و جوانان، خلاف جامعه ایران تا این حد تحت تأثیر فضای مجازی نیستند چرا که فاصله جدی بین الگوهای رسمی و غیر رسمی وجود ندارد.
- قوانینی که منجر به قانونشکنی میشود
این استاد دانشگاه با اشاره به صدور دستور فیلترینگ تلگرام در سال گذشته تصریح کرد: قانونگذاران باید به این نکته توجه داشته باشند که قوانینی وضع کنند که قابلیت اجرا داشته باشد نه قابلیت دور زدن. صدور دستور فیلترینگ تلگرام موجب شد تا افراد به سمت فیلترشکنها و به نوعی قانونشکنی بروند که با ادامه این روند قبح قانونشکنی در جامعه شکسته میشود و در موارد دیگر نیز این موضوع به راحتی قابل مشاهده میشود.
- جامعه ایران در مرحله گذار
بهرام بیات عضو هیاتعلمی دانشکده دفاع ملی درباره گسست اجتماعی نیز گفت: مقابل گسست اجتماعی، انسجام اجتماعی است که طبق سه پایه ثبات سیاسی، وحدت نگرش و هم فهمی و عنصر هماهنگی ساختاری تعریف میشود.
این جامعه شناس با اشاره به اینکه ما در دوره انسجامی قرار گرفتهایم گفت: ما در دوره تاریخی خاص قرار داریم و در حال گذر از یک دوره انسجامی قدیمی به دوره انسجامی جدید هستیم.
بیات خاطرنشان کرد: این در حالی است که هنوز به طور کامل دوره انسجامی قدیم را رها نکردهایم و دوره جدید هم هنوز طرح مفهومی کاملی ندارد. من به عنوان کارشناس اجتماعی معتقدم در دوره گذار هستیم و ما از دورهای گسست میکنیم و به دوره انسجامی جدید وارد میشویم که این دوران مانند عوارض بلوغ برای یک نوجوان است که از آن به عنوان دوره بحران میتوان نام برد.
این جامعهشناس با اشاره به قرار گرفتن جامعه در دوره گذار تصریح کرد: باید توجه داشته باشیم که ما نمیتوانیم جلوی شکلگیری این دوره جدید را بگیریم و اما میتوانیم زمینه را برای آن فراهم کنیم.
بیات با اشاره به اینکه در دهه ۸۰ شیطان پرستی در میان برخی محافلی ظهور و بروز پیدا کرد بود تصریح کرد: آن زمان شیطان پرستی بین جوانان ۱۷ تا ۲۵ سال شیوع پیدا کرده بود که عدهای خواستار برخورد امنیتی با این مسئله بودند و در مقابل ما خواستار برخورد جامعه شناختی بودیم و بر همین اساس هم از آن به عنوان «هوس اجتماعی» یاد کردیم. آن زمان این معضل در طبقات متوسط به بالا دیده میشد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: سال ۸۵ با مجوز ما این افراد در دانشگاه تهران جمع شدند و جلسهای برگزار کردند. پس از آن دیگر شیطان پرستی مسئله خانوادههای ایرانی نبود و عملاً به پایان رسید. یعنی این مسئله با خروج از شکل زیرزمینی دیگر امکان تبدیل شدن به یک مسئله و بحران اجتماعی را پیدا نکرد.
وی تصریح کرد: مستندهای هم در قالب برنامه شوک در این زمینه ساخته شد که ابتدا برای پخش آن مقاومتهای صورت گرفت ولی در نهایت از تلویزیون پخش شد و همین امر باعث تا تعداد رجوع کنندگان به این مسئله کاهش پیدا کند که در این زمینه رسانهها نقش بسیار مهم و ویژه ای ایفا کردند.
- فضای مجازی همان فضای واقعی است
علیمحمد رجبی کارشناس امنیت فضای سایبری درباره تفکیک فضای مجازی و فضای واقعی توضیح داد: همان طور که علامه جوادی آملی تاکید دارند فضای مجازی همان فضای واقعی است و مقام معظم رهبری نیز فضای مجازی را بخشی از حقیقت میدانند و میفرمایند «بعضیها اصلاً در فضای مجازی تنفس میکنند، زندگیشان در فضای مجازی است».
وی افزود: امروزه رسانههای مجازی به یک تربیت کننده قوی تبدیل شدهاند و در برخی مواقع فرزندان با تاثیرپذیری از فضای مجازی سبک زندگی متفاوتی با خانواده و حتی ارزشهای حاکم بر جامعه پیدا میکنند.
این کارشناس امنیت سایبری با بیان اینکه فضای مجازی نکات مثبت و منفی فراوانی دارد اظهار کرد: اگر آمادگی برای پذیرش فضای مجازی را نداشته باشیم گسست فرهنگی ایجاد میشود.
وی در ادامه با تشریح چهار مؤلفه مهم تأثیرگذار فضای مجازی بر گسستهای اجتماعی در ایران گفت: نخستین مؤلفه این است که ایران سرزمینی با تنوع قومیت، نژاد، مذهب و … است که این گوناگونی در ضمن زیبایی میتواند در صورت تحریک به گسست منتهی شود، پس عوامل زمینهای ایران وجود دارد؛ دوم اینکه کافی نبودن آمادگی کشور برای حکمرانی هوشمند از نظر قوانین، مقررات و زیرساخت و ضعف دانش، مهارت و سوادرسانه ای در مسئولین کشور؛ سوم اینکه جریان داشتن جنگ نرم و جنگ شناختی، توسط دشمن قدرتمند با توانایی حکمرانی و تحمیل اراده خود بر فضای مجازی و بسترهای اصلی رسانههای اجتماعی و اینترنت و در نهایت چهارمین مؤلفه این است که ضعف در قدرت حکمرانی کشور بر بسترهای رسانهای و فضای مجازی به دلیل در اختیار نداشتن بسترهای قابل اتکای بومی وجود دارد.
رجبی در ادامه تاکید کرد: ادبیات خشن در فضای مجازی در حال کاهش است زیرا این فضا به مردم فرصت صحبت را داده است.
- رسانهها برخی موضوعات را از مردم پنهان میکنند
حسینی با بیان اینکه امروزه فضای مجازی جوامع را در اتاق شیشهای قرار داده است اظهار کرد: باید توجه داشته باشیم هر جامعهای که بستهتر باشد احساس خطر بیشتری نسبت به فضای مجازی میکند. امروزه رسانهها آزاد هستند تا همه چیز را به مردم بگویند در حالی که رسانههای ما بسیاری از موضوعات را از مردم پنهان میکند و همین مسئله باعث میشود تا فضای مجازی با اقبال بیشتری مواجه شود.
وی گفت: سابقه فکری ما موجب میشود تا نسبت به نوآوریها آسیب پذیر باشیم زیرا با تکنولوژی به خوبی برخورد نکردهایم، در حال حاضر افراد بی سواد هم به راحتی از گوشیهای هوشمند استفاده میکنند و از اطلاعات آن بهره مند میشوند.
- فضای مجازی موضوعات دسته دوم را بزرگ میکند
بیات با بیان اینکه بهتر است از واژه گسست نسلی استفاده نکنیم، گفت: تفاوت نسلی واژه مناسبتری است ولی باید به این نکته توجه داشته باشید که این تفاوت همیشه وجود داشته است و امروز فقط ابزار، این تفاوت نسلی را بیشتر کرده است و ما نباید برچسبهای بیشتری به نسل جدید بزنیم.
وی با اشاره به اینکه امروز با نسلی مواجهه هستیم که موضوعات ابتدایی را به موضوعات جدی تبدیل میکند، افزود: امروز فضای مجازی باعث شده تا موضوعات متوسط رو به پایین بزرگنمایی داشته باشند و در اینجاست که مسائل دسته اول خودشان را پنهان میکنند و به مسائل دسته دوم در فضای مجازی دامن زده میشود.
تبعات سخنان مسئولین در فضای مجازی سنگین است
رجبی با تاکید بر اینکه سواد رسانهای برای استفاده از فضای مجازی در جامعه کم است، گفت: این سواد کم تنها محدود به مردم نیست بلکه در میان مدیران نیز وجود دارد. به صورتی که برخی مسئولین ما نمیدانند فضای مجازی اکنون از چه قدرتی برخوردار است و بازتاب صحبتهایشان در فضای مجازی چه تبعات سنگینی میتواند به دنبال داشته باشد.
این کارشناس امنیت سایبری با بیان اینکه ما مصرف کننده تکنولوژی هستیم، تصریح کرد: اصول حاکم بر فضای مجازی کاملاً ترجمه شده از غرب است و امروز کاربران ایرانی فضای مجازی در سطوح مختلف به ادبیات دانشی و نظریههای بومی نیاز دارند، به دلیل فقدان این محتوا و وجود تقلید ما شاهد ناهنجاریهای مختلفی در فضای مجازی هستیم و نیاز است نخبگان دانشگاهی و حوزوی به این مباحث ورود کنند و پاسخگوی نیاز کاربران و کشور باشند.
وی با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری در میان روحانیون در سال ۸۴ در خصوص استفاده از اینترنت و رسانههای نوین گفت: ایشان فرمودند «اگر وارد این میدان بشویم و آنچه را که نیاز ماست - از مهمات تفکر اسلامی و انبارهای معارف الهی و اسلامی - بیرون بکشیم و صرف کنیم، قطعاً بُرد با ماست؛ لیکن مسأله این است که ما باید این کار را بکنیم»، با این وجود معنقدم که در حوزه سایبری ادبیاتی که تولید میشود متناسب با نیاز مردم نیست و به عبارتی ما عقب هستیم.
رجبی ادامه داد: نخبگان ما باید تولید محتوای فاخر در فضای مجازی را برای مردم بیشتر کنند و تنها در این صورت است که ارزشها و هنجارها مشخص میشود.
وی با اشاره به اینکه ما باید قبول کنیم که بستر رسانه در دست ما نیست، خاطرنشان کرد: اکنون ما در فضای مجازی در زمینی بازی میکنیم که قواعد آن را صاحبان این زمین تعیین میکنند و در صورتی که در این زمین با قواعد آنها بازی نکنیم، صفحات و حسابها را مسدود میکنند و به همین دلیل است که باید بسترهای مورد نیاز خودمان را تولید کنیم.
- صدا و سیما در جامعه تحول ایجاد نکرده است
حسینی جامعهشناس در ادامه تاکید کرد: فضای مجازی به دیدن شدن و مورد نقد قرار گرفتن افراد در موقعیتهای اجتماعی متفاوت کمک میکند و باعث تحول در جامعه میشود.
وی افزود: فضای مجازی به عنوان رسانه این تحول را ایجاد میکند ولی صدا و سیما با اینکه در تمام این سالها بیشترین بودجه را دریافت کرده است نتوانسته نقشی در این تحول اجتماعی داشته باشد و راه خودش را رفته است.
بهرام بیات با اشاره اینکه یکی از پاشنههای آشیلهای انقلابها نسل اول آن هستند، گفت: این افراد تصورشان این است که انقلاب را نگهداری میکنند و حاضر به واگذاری آن به نسل جدید نیستند.
وی با اشاره اینکه نهضت جوان سازی یک الزام است، افزود: جوان سازی باعث میشود که حضور در شبکههای اجتماعی بیشتر شود و در نتیجه آن شفاف سازی که یکی از کارکردهای شبکههای اجتماعی است توسعه پیدا میکند و زمینه اعمال قدرت مردم بیشتر میشود.
این استاد جامعهشناسی ادامه داد: شبکههای اجتماعی زمینه اعمال قدرت ما در جهان هستند و اگر به هر دلیلی این فضا را محدود کنیم ما از جهان عقب میمانیم.
وی افزود: اساساً ممنوعیت آسانترین کار در مواجه با موضوعات اجتماعی به ویژه فضای مجازی است. این در حالی است که ممنوعیت اصلاً با قواعد دین، اسلام و سیره نبوی و ائمه همخوانی ندارد چرا که ممنوعیت تنها موجب حریصتر شدن افراد میشود.
- باید از قابلیتهای فضای مجازی بومی استفاده کنیم
رجبی با اشاره به اینکه حضور در فضای مجازی فهم اجتماعی را بالا برده است، تصریح کرد: امروز کاربران حرفهای، فضای مجازی را به سمت اخلاق گرایی سوق دادهاند زیرا میدانند برای حضور پیوسته در این فضا باید منطقی با دیگران برخورد کرد.
وی با تاکید بر اینکه برای حضور در فضای مجازی ضعیف هستیم و آموزشهای لازم را ندیدهایم افزود: اگر جامعه به این بلوغ برسد که آموزش سواد رسانهای را جدی بگیرد، میتوانیم در فضای مجازی حضور بسیار موفقی داشته باشیم.
این کارشناس امنیت سایبری با بیان اینکه باید در کنار شبکههای اجتماعی بتوانیم از قابلیتهای شبکههای بومی خود استفاده کنیم، تصریح کرد: در این صورت اگر دسترسی ما به فضای مجازی مسدود شود میتوانیم از این فضایهای بومی برای انتقال پیاممان به جامعه استفاده کنیم.
نظر شما